نقش دو روشنفکر شاخص در تاریخ معاصر ایران و زندگینامه و تفکر و اقداماتشان در این کتاب بررسی شده است.
ملیگراها تلاش میکردند با موج آفرینی درباره نفت، احساسات مردم را به سوی خود جلب کنند و با استفاده از تور بزرگ ملی شدن نفت، عرصههای مختلف کشور را تحت نفوذ خود در آورند.
جناح ملیگرای نهضت، اعتقادی به شعارها و هدفهای جناح مذهبی که از ناحیه تودههای مردم حمایت میشدند، نداشت. فقدان رهبری واحد، نفوذ عناصر ناصالح و نبود اهداف مشترک سیاسی و فرهنگی که بتواند در دراز مدت حمایت عمومی مردم مسلمان ایران را تضمین نماید، از جمله موانعی بودند که قطع نظر از تحرکات آمریکا و فشارهای خارجی، ادامه مسیر نهضت را ناممکن میساختند. نهضت ملی نفت در مقیاس کوچکتر، برگردانی از شرایط سیاسی و اجتماعی نهضت مشروطیت و نقاط ضعف و قوت آن بود و به همان سرنوشت نیز دچار گردید.(حدیث بیداری، حمید انصاری، ص34)
بدین ترتیب بار دیگر، مواجهه روشنفکران با حمایت احزاب، روزنامهها و مطبوعات وابسته و متعدد با روحانیت و حوزههای علمیه شکل گرفت. یک سو دینداران و دینمداران بودند که اعتقاد به تزکیه و تصفیه جامعه از فرهنگ غربی و فساد و بیبند وباری و تقیّد به ارزشهای دینی و اجرای احکام الهی داشتند و در دیگر سو، دینگریزانی بودند که تنها راه ترقی و پیشرفت را در پذیرش فرهنگ غرب و اداره جامعه با نهادهای مدنی الگو گرفته از غرب میدانستند.